Neden Yarım Kalan Şeyleri Unutmakta Zorlanırız?

Yarım kalan şeylerin unutulamadığına yönelik birçok romantik cümle duymuşsunuzdur. Yarım kalan aşklar, arkadaşlıklar, ilişkiler.. romanlara, filmlere konu olmuştur. Herkesin hayatında yarım kalan şeyler olmuştur. Bunlar hem hayatımızda önemli dönüm noktalarını içeren ilişkiler hem de daha basit düzeyde bir kitap bir film olarak karşımıza çıkar. Ancak hayatımızdan bir şeyler yarım kalmışsa sonrasında ne kadar ilişki yaşasak yaşayalım ne kadar film izlersek izleyelim yarım kalanlar zihnimizin bir köşesinde zamana meydan okuyarak unutulmayı bekler. Tamamlanmayan tüm bu şeyler zihnimizi daha çok meşgul eder. Bu nedenle yarım kalan şeyleri, tamamlananlara göre daha çok hatırlama eğiliminde oluruz. Bu etkiye psikolojide Zeigarnik Etkisi denmektedir.

Zeigarnik Etkisi Deneyi

Zeigarnik Etkisi, psikolog Bluma Zeigarnik tarafından yapılan gözlemlerle kuramlaştırılmıştır. Hikâyeye göre Bluma Zeigarnik ve Kurt Lewin bir grup arkadaşıyla birlikte restoranda yemek yemektedirler. O sırada bir garsonun siparişleri not almadan aklında tuttuğunu fark ederler ve bu durum dikkatlerini çeker.  Garson hiç hata yapmadan aklında tuttuğu şekilde siparişleri getirmektedir. Zeigarnik bir süre garsonu gözlemlemiş  ve duruma ilgisi artmıştır.

Bu gözlem, Zeigarnik’in yarım kalan görevlere yönelik yapacağı çalışmaların başlangıcı olmuştur.  Zeigarnik Etkisine göre, garson henüz tamamlamadığı siparişleri net biçimde hatırlarken görev tamamlandıktan sonra zihninden silinmektedir.   Bu gözlem sonucu tamamlanmayan, yarım kalan şeyleri daha net hatırlandığına yönelik bir hipotez geliştirilmiştir. Zeigarnik ve ekibi bu etkiye yönelik hipotezlerini test etmek için bilimsel deneyler yapmışlardır. Deneye katılan içlerinde çocukların ve yetişkinlerin olduğu bir grup insana bazı basit görevler verilmiştir. Bu görevlerden bir kısmının tamamlanmasına izin verilmiş bir kısmı ise kesintiye uğrayıp yarım kalmıştır. Deney sonucuna göre yetişkinlerin %90’ı yarım kalan görevleri, tamamlananlara göre daha fazla hatırlamaktadır. Çocuklar ise yalnızca yarım kalan görevleri hatırlamaktadır (1).

“Yarım Kalanlar Zihnimizi Sürekli Meşgul Eder”

Zeigarnik etkisi hayatın birçok alanında belki hiç dikkat etmediğimiz şekillerde karşımıza çıkar. Okuduğumuz kitapta bir olay anlatılıyorsa onu tamamlamadan kitabı kapatamayız. Sevdiğimiz dizi en heyecanlı anında bölüm sonun geldiğinde bir sonraki bölüme kadar sabırsızlıkla bekleriz. Zihnimiz bir şeyleri tamamlamaya odaklıdır. Çünkü bir şeyler yarım kaldığında zihnimiz onun sonuna yönelik onlarca senaryo üretir. Sevdiğimiz dizini bir sonraki bölümünde ne olacağına dair düşüncelerimizi engelleyemeyiz. Ortada bir belirsizlik varsa zihnimiz onu netleştirmek için oldukça çaba sarf eder. Bir şeylerin yarım kalması da bir tür belirsizliktir

Ancak Zeigarnik etkisi her zaman olumsuz değildir. Eğer bir şeye başlamışsak örneğin spora başlamak, bir sınava hazırlanmaya başlamak, seyahat planları yapmak, yeni bir hobi edinmek ve bunlar yarım kalmışsa zihnimiz bu görevleri tamamlamak için bize uyarı gönderir. Bu uyarılar dikkate alıp çalışmalarımıza devam etme konusunda motivasyon elde edebiliriz. Diğer taraftan hayatta her zaman her şeyi tamamlama olanağımız bulunmaz. Bu nedenle yarım kalan bazı şeyler bizleri duygusal olarak olumsuz etkiler ve stres, endişe depresyon gibi duygulara da yol açabilir. 

KAYNAKÇA

Marco, M. (2018). “Life and work of the psychologist Bluma Zeigarnik”, Neurosciences and History; 6(3): 116-124.