Medya Okuryazarlığı Nedir? Nasıl Yapılır?

Günümüzde bilgiye ulaşmanın en kolay yolu kitle iletişim araçlarından geçer. Teknolojinin gelişmesiyle enformasyona ulaşmak konusunda sayısız olanak kazandık. Aynı zamanda bilgiyi özgürce paylaşabileceğimiz çeşitli platformlar ortaya çıktı.

Ancak bu durum beraberinde birçok problem getirdi. Artık her an internet üzerinden doğruluğu şüpheli sayısız enformasyona maruz kalıyoruz. Sadece bilgi ve haber alırken değil keyfi olarak izlediğimiz tüm dizi, filmler, reklamlar belirli mesajlarla donatılıyor.

Bu noktada medya okuryazarlığı bilgisine sahip olmak giderek önem kazanmaktadır. Çünkü ne hakkında düşüneceğimizi ve olayları nasıl algıladığımızı büyük ölçüde medya belirliyor.

Medya Okuryazarlığı Nedir?

Medya okuryazarlığı, karşılaştığımız bilgileri ve mesajları eleştirel bir bakış açısıyla analiz etmeyi kapsar. Doğru- yanlış arasındaki ayrımı, bilgilerin arasına gizlenen çarpıtılmış veya örtük mesajları anlamayı, açığa çıkarmayı içerir. Peki bunu nasıl yapabiliriz?

• Haberi birçok farklı kaynaktan okumalıyız.
• Bilgi kaynakların güvenirliğini tespit etmeliyiz.
• Haberler ve diğer medya yayınlarında kişisel mantığımıza uymayan kısımları dikkatle incelemeliyiz.
• Sansasyonel, aşırı abartılmış ifadeleri dikkate almamalıyız.
• Medya yayınlarında karşımıza çıkan aktörlerin hangi sıfatlarla anıldığına dikkat etmeliyiz.
• Tık yemi olarak yapılan habercilik faaliyetlerinin ticari kaygılarla üretildiğini bilmeliyiz.

Medyanın gündem belirleme gücü dikkate etmemiz gereken bir diğer konudur. Medyanın önem sırası insanlarında olayları o derece önemli algılamasına sebep olur. Örneğin dünya çapında dikkat geçen bir bilimsel gelişme yaşanmıştır. Ancak medya o dönemde yaşanan bir ünlünün evlenip boşanması gibi magazinsel bir olayı manşetlere taşıyarak, sürekli bundan bahsederek gündemde tutar.

Bu nedenle bilimsel gelişme ne kadar önemli olsa medyanın bu gelişmeye çok az yer ayırması ve önem sırasında en sonlara bırakması nedeniyle önemsiz algılanmasına sebep olur. Bu durum birçok farklı alanda meydana gelebilir.

Bu noktada kendi kişisel mantığımızı kullanarak medya okuryazarlığı bilgisi ile haberleri eleştirel biçimde analiz etmemiz önemlidir. Medyanın önem sırası bizim için aynı derecede önemli midir? Bir tarafta dünya çapında önemli bir bilimsel gelişme yaşanmışken diğer tarafta medyanın sürekli bahsettiği magazin olaylarından hangisinin gerçekten önemli olduğunu kendi mantığımızı kullanarak belirlememiz gerekir.

Bunların yanı sıra medya okuryazarlığı konusunda haber içeriklerinde aktörlerin hangi sıfatlarla anıldığı önemlidir.Kadın sürücü, öğretmen veya satıcı, mülteci, turist gibi toplumsal sınıf bildiren sıfatlar belirli meşrulaştırma işlevi görür.

Aynı zamanda ‘kocasından boşanan kadının başına bir şey gelmesi’ gibi ifadeler de haberlerde belirli meşrulaştırma işlevleri görür. Bu sıfatların sürekli kullanılması bazı durumları doğal kabul etmemize yol açar. Suç haberlerinde özellikle suçu işleyen kişilerin toplumun hangi kesiminden olduğunu vurgulamak da suçu, bu toplumsal kesime indirger.

Medya “Ne Hakkında” Düşüneceğimizi Belirler

İçinde yaşadığımız yüzyılda birçok alanda olduğu gibi bilgi ve iletişim teknolojilerinde de çığır açan gelişmeler yaşandı. Gelişen teknoloji ile herkes her an bilgiye ulaşabililiyor.

Aynı zamanda isteyen herkesin bilgi üretip yayınlayabileceği birçok mecra ortaya çıktı. Bu durum hem olumlu hem de olumsuz birçok durumu beraberinde getirdi. Artık istediğimiz her an enformasyona ulaşabilme özgürlüğümüz var ancak bu enformasyonun sayısı o kadar fazla ki neyin doğru neyin yanlış olduğunu belirlemek için ekstra çaba sarfetmemiz gerekir.

İletişim çalışmalarında Gündem Belirleme Kura’mına göre, “medya ne düşüneceğimizi belirlemese de ne hakkında düşüneceğimizi belirler”. Buna göre medya yalnızca ne hakkında düşüneceğimizi belirlemiyor. Aynı zamanda nasıl davranacağımızı da belirliyor. Yanlış, asılsız ve belirli çıkarlar odağında üretilen haberler, olaylara bakış açımızı değiştiriyor. Sadece enformasyon kapsamında değil izlediğimiz dizi- filmlerde bazı toplumsal durumlar yeniden şekillendirilip, normalleştiriliyor.

Medya okuryazarlığının diğer boyutu da kişilerin, medyada fikirlerini ifade etmesini kapsıyor. İnsanlar artık birçok sosyal medya platformunda istediklerini gibi fikirlerini dile getiriyor. Fikirlerimizi, bilgilerimizi doğru ve dürüst şekilde paylaşmak da medya okuryazarlığının bir parçasıdır.

Ancak ne yazı ki zaman zaman siber zorbalık olarak adlandırdığımız kişilerin, başka insanlara yönelik hareket, aşağılama şeklinde çeşitli zorbalıklar yapma durumunlarına şahit oluyoruz. Medya okuryazarlığına sahip bir birey, medyada uzaktan gördüğü kişilerin gerçek bir insan olduğununun farkındadır. Görüşlerini dile getirirken insanlarda yaratacağı psikolojik etkiyi önemser ve buna göre davranır.

Günümüzde medya, hayatımızın büyük bir kısmını kapsıyor. Artık bilgi ve mesajlardan kaçmak mümkün değil. Gerek televizyon, radyo gibi geleneksel medya araçları gerekse dijital medya platformlarıyla sürekli etkileşim halindeyiz. Bu noktada medya okuryazarlığı bilgisine sahip olmak her yaştan ve her kesimden insan için büyük önem taşıyor.